كلاسيك عرب ديلينين اَن مؤحتشم ديل آبيدهسي ساييلان قرآن اؤز لئكسيكاسي باخيميندان چوخ زنگين و رنگارنگدير. قرآندا عرب سؤزلري ايله ياناشي، بير چوخ فارس، آرامي، يهودي (عبراني)، يونان سؤزلري ده ايشلهديلميشدير. بونو گؤزل باشا دوشن اورتا عصر عرب قراماتيك و لئكسيكولوقلاري قرآنين ديليندن بحث ائدركن اوردادا منشأ اعتباريله غير عرب سؤزلرينين ايشلندييني گؤسترميش فارس سؤزلري: جناح، زنجبيل، مداد، كافور، سجيل، تنور، درهم؛ يونان سؤزلري: ابليس، قيستاس؛ يهودي (عبراني) سؤزلر: يم، آمين، ربانيّون؛ قبطي سؤزو: حيطه و الي آخر، لاكين عيني زاماندا همين سؤزلرين آرتيق چوخدان عربلشدييني ده (معربون) قئيد ائتميشلر. (1)
عرب قراماتيكلري قرآندا يالنيز بير تورك منشألي سؤزون (غسّاق) ايشلندييني گؤستريرلر. (2)
لاكين قورراشديرمالار قرآندا بير دئييل، بير نئچه تورك منشألي سؤزون مؤوجود اولدوغونو ثوبوت ائديركي، بو كيچيك مقاله ده قرآندا ايلشهنميش اوچ سؤزدن بحث ائديلهجكدير.
1 ـ جواليقي قرآندا يابانجي سؤز ايشلديلمهدييني ايشلهديلسهده، بونون بير تصادف اولدوغونو قئيد ائدن عرب عاليمي ابوعبيدهنين بو ايدّيعاسينا قارشي چيخيب «غساق» (قوخوموش، اييلهنميشي سويوق) سؤزونون تورك منشألي اولدوغونو قئيد ائدير اونون رأييجه، قرآندا «غساق» كيمي ايشلهنيب بعضاً «غساق» كيمي ده اوخونان بو سؤز تورك دييلنده «قوخوموش» ، «سويوق» (البارد المنتن) معنالاريني بيلديرير، قرآندا ايسه همين سؤز «ساري سو» معناسيندا ايشلهنميشدير، جواليقي اوز فيكرينده مؤحكم دورماييب «غساقين» عرب سؤزوده اولا بيلهجهييني گؤسترير. (3)
مشهور عرب عاليملريندن سيوطي و شهاب الدّين احمد خفاجي ده همين سؤزون تورك منشألي اولدوغونو يازيرلار. (4)
قرآندا «لايذوقون فيها برداً و لاشراً با الاهيماً و غساقا» (23 ـ 24 ـ 25) «اونلار اورادا (جهنّمده) قاينار سو و ايريندن (قوسونتودان) باشقا نه بير سرينليك، نه ده بير ايچگي داداجاقلار» آيهلرينده كي«غساق» سؤزونون اصليند «سويوق سو» ايله هئچ بير علاقهسي يوخدور. بونو قرآنين مشهور مفسّرلريندن فخرالدّين قاضي دا قئيد ائدير. (5)
«غساق» سؤزو محمّد پيغمبرين ديليندن سؤيلهنيلن «لوان دلو من غساق يهراق في الدّنيا لانتن اهل الدّنيا» «اگر غساقدان (ايريندن، قوسونتودان) بير چاناق يئر اوزهرينه (دونيايا) تؤكولسهيدي، دونيا اهاليسي چوخ پيس قوخوياردي» حديثينده ده عئيني معنادا ايشلهنميشدير.(6)
محمّد پيغمبرين عميسي اوغلو علي ابن ابوطالب و قيزي (علينين آروادي) فاطمهدن روايت اولونان «شرابهم الحميم الغسلين» «اونلارين (جهنّمدهكيلرين) ايچگيسي قاينار سو و ايريندير (قوسونتودور)» حديثيندهكي «غيسلين» سؤزوده عئيني معناني ايفاده ائدير. (7)
«غساقين» تورك منشألي اولدوغونو قئيد ائدن اورتا عصر عرب مولّيفلري بو سؤزون ائيتمولوژيياسيني ايضاح ائتمهميشلر، قئيد ائتمك لازيمديركي ، تورك ديللرينده عئيني زاماندا هم «سويوق»، همده «قوسونتو» معناسيندا ايشلهنن واحيد بير سؤز (اومونيم) مؤوجود دئييلدير. سؤزون ترجومهسيندن گؤروندويو كيمي او، «قوسماق» فعليله علاقهداردير.
عرب لوغتلرينده «غساق»، «غساق»، «غيسلين»، «غساله» سؤزلرينين بير ـ بيرينه ياخين معنادا ايشلنديكلري گؤستريلديگي حالدا، بونلارين باشقا ـ باشقا كؤكلردن دوزهلديگي قئيد ائديلير، عئين زاماندا «غسق» كؤكونون «فا / عيـ / لا» مدللرينده «گئجه زيل قارانيلق اولماق»، «ياشار/ ماق گوز»، «سويوق اولماق»، «قوخوماق»، «ياردان ساري سو (ايرين) آخماق» كيمي موختليف معنالاردا ايشلنمهسي لئكسيكوقرافلاري تعجّوبلنديرير. لاكين تورك ديللرينده كي «كا ـ كي ـ قوس» كؤكونون معنالاريني نظردن كئچيرديكده بو تعجّوب و حئيرت آرادان قالخير. (8)
يوخاريداكي مولّيفلرين اثرلرينده منشأ اعتباريله تورك سؤزو حساب ائديلن «غساق» كلمهسي تورك ديللرينده كي «كوسوك، كوسكو» قوشما سؤزلري ايله علاقهداردير (موق، ائت: تورك ديلينده «كوس» ـ ياقوت ديلينده «هوتو آ» ـ چوواش ديلينده «هوس» كؤكلري). عرب ديلينده «كوسيق»، «كوسوق» سؤزلريندن فونئم عوضلنمهلريله دوزهليب، بعضاً بير ـ بيرينه ياخين، بعضاً ده تاماميله آيري ـ آيري معنالار ايفاده ائدن كؤكلر اولدوقجا چوخدور: تزع وهنين باييرا آتديغي «چؤر ـ چؤپ»، «دوهنين آغزيندان چيخان كؤپوك» تصيع (دوهنين كووشمهسي)، يارادان خسع gavama «حئيوانين كووشمهسي»، «قوسما» و ساير. بو جور ياخين معنالار (قوسما، بير شئيين ايچَريدن باييرا آتيلماسي و الي آخر). جمعي: غلمان، اغلمه ـ (19
«اوغلان»، «بيغ يئري تزهجه ترلهين گنج»، «خيدمتچي» و ساير. عرب ديلينده ايلك باخيشدا «غلام» سؤزونون اساسي كيمي قبول ائديله بيلن «عالما»، «احتيراصا گلمك» «شهوته قاپيلماق» فعلينين همين سؤزله سئمانتيك باخميدان او قدر ده علاقهسي يوخدور، «يئتيشميش قيز» معنالاريني وئرن ـ غيلم ـ سؤزوده ايشلهنمكدهدير.
عرب قرآندا ايشلهنن «غلام» سؤزو ايلك سسليسي دوشن، تورك منشألي «اوغلان» سؤزونون عربلشميش واريانتيندان باشقا بير شئي دئييلدير. (10
تورك و آذربايجان ديللرينده همين سؤزله باغلي اولان سسليسيز واريانتلاردا مؤوجوددور، (كولو «بالا، دايچا، كولون، كولوم، قولون)، عرب ديلينده بونونلا علاقهدار «حلام» (حولام، حوللام)، «حلان» (حوللان) «قوزو»، «اوولاق» سؤزلري ده واردير.
«غلام» سؤزوندن «غيلم» دوزهلديگي كيمي، «حلام» سؤزوندن ده «حيلم» (حئيوان بالاسي) سؤزو دوزهلديلميشدير.
عرب ديليندهكي كؤك باخيميندان تورك ديللريندهكي «اوغلان» سؤزو ايله عئيني اولان «غلن»، «گنجليك» دَلي قانليغي، تئاتوتدو فعلينده، همين سؤزون سئمانتيكاسي ايله باغي اولان «جاوانليق»، «دَلي قانليليق» مفهوملاري داها باريز شكيلده موشاهيده اولونور.
«طلاق» (آزاد اولماق، بوشانماق، قادين) مجهول نؤوع: «دوغوش آغريسي چكمك»، تالقون، تولقون، «آياغي باغلي اولمايان»، «سربست، آزاد آدام»، بو ايصطيلاح چوواش ديلينده كي «تولوك» «دول قادين»، ياقوت ديلينده كي «تولاياك» (دول، كيمسهسيز، تك باشينا)، «تولوك» (قورتارما) سؤزلرينه اويغون گلير.
معلومدوركي، عرب ديلينه فعلين مجهول نؤوعونون بير وظيفهسي ده اونون سؤز دوزهلتمه فونكسيياسيندا ايشلهنمهسيدير. يوخاريداكي سؤزون تورك ديللرينده (آغري) ايله باغلي اولان باشقا معناسي عرب ديلينده، مجهول نؤوع واسيطهسيله ايفاده اولونور. توليغا «دوغوش آغريسي چكمك»، «تالقان» (چوواش ديلينده «آغريدان قيوريلماق» «چيرپينماق»، «تولقاك» (شور ديلينده) «دوغوش آغريسي». (11)
عرب ديللريندن احمد فارس شدياق قرآنين «يوسف» سورهسيندهكي «هايتا»، «هايدي» «تئز گل، تئز اول» سؤزونون منشألي اولدوغونو قئيد ائدن شرحچي و گراماتيكلرله راضيلاشماياراق اونو هايدي تورك سؤزو ايله باغلايير. (12)
تورك تدقيقاتچيلاريندان «ناعم حاضم اونات» ايسه قرآنداكي «دلوك» «گونشين باتماسي» بعضي لوغتلرده «گونشين» «قالخماسي» سؤزونو يئنه تورك منشألي سايير. او عرب ديليندهكي «طلوع» (گونشين دوغماسي» ،«قالخماسي») سؤزلرينينده منشأ باخيميندان «دلوك»لا باغلي اولدوغونو قئيد ائدير. (13)
بيزه بئله گليركي، قرآندا ايشلهنميش ‹‹طلغوت››، ‹‹شيطان›› ‹‹بت›› ‹‹آللاهدان باشقا هر هانسي بير معبود›› ) بعضي عرب گراماتيكلري اونو تورك آلاهلاريندان بيرينين آديني بيلديرن ‹‹تانقوت›› ( قورد تانريسي، الهي قوه) سؤزو ايله علاقهدار دير. لاكن حال حاضرده )اليميزده كفايت قدر ماتئريال اولماديغي اوچون هلهليك بومقالهده همين سؤزلرين منشايي اؤزرينده دايانميريق.
اورتا عصر عرب لئكسيكوگرافلاري و مفسرلري قرآندا اولدوغو كيمي، حادثهده اجنبي سؤزلرين، او جملهدن تورك سؤزلرينين ايشلندييني قيد ائتميش، لاكن اونلارين منشأيي ايله ماراقلانماميشلار.
گلهجك آراشديرمالاراوچون ماراق دوغوران بئله مسالهلردن بيريده ابن معاذين ديليندن روايت ائديلين حديثدهكي ‹‹يرمق››، ‹‹پول›› پارا سؤزودور. (14)
احمد فارس شدياق (اعجمي ) غير عرب آدلانديريلان بو سؤزلرين عرب ديلينده اسلاميتدن اول ايشلندييني، لاكن اونلارين عرب ديلينه نه واخت هاردان نئجه گئچدييني بللي اولماديغيني گؤسترير. (15)
طبيعيديركي، قرآندا او حديثلرده ايشلهديلين اجنبي او
جملهدن تورك منشالي سؤزلر عربلر آراسيندا اسلاميتيدن قاباق يايليميش.
حضرت محمدين پيغمبرليك ائتدييي دؤورده، بلكه ده اوندان چوخ ـ چوخ اول عرب ديلينده اؤزونه وطنداشليق حقوقو قازانميشدير. عربلر بو سؤزلري اؤزلرينينكي حساب ائتميش، ديللرين فونئتيك قانونلارينا اويغونلاشديرميشديلار و اونلاردان مختلف گراماتيك فورمالار دوزلتميش و همين سؤزلر حضرت محمدين ‹‹گؤيدن تميز و آيدين عرب ديلينده يئره ائنديريملش›› قرآنينا بئله داخل اولموشدور ( انا انزلناه بلسان عربي مبين )
بو قبيلدن اولان تورك سؤزلرينين عرب ديلينه محض هانسي عصرده كئچديي عرب ديلينه اسلاميتدن اول كئچدييني آيدينلاشديرماق اوچون عربلرله توركلرين جاهليت (اسلامدان اول كي) دؤوروندهكي علاقهلرينه، بير قدر ايرهلي گئتسك، قديم سامي ـ تورك علاقهلرينه نظر سالماق لازيمدير البته بير سيرا متخصصلر طرفيندن مختلف درجهده ايشيقلانديريلميش بو موضوع موجود اولان تاريخي قايناقلار، آرخئولوژي قازينتيلار و ديل فاكتلاري باخيميندان اطرافلي شكيلده تدقيق اولونماييب، بوگون اؤز حليني گوزلهين چوخ مهم و ماراقلي پروبلئمردن بيريدير. بيز بورادا همين علاقهلرين آراشديرماميزا و چون لازيم اولان يالنيز بعضيلرينه توخونماق ايسترديك.
ميلادي 6 ـ جي عصرين سونلاريندا باش وئرميش عرب ـ ايران محاربهلرينده تورك اوردلارينيندا اشتراك ائتدييي، انوشيروان اوردوسونون تركيبينده بير چوخ تورك عسكرينين دؤيوشدويو، اونلارين دئيلميلرله بيرليكده انوشيروانين همين سفرينده اشتراك ائتديكلري تاريخي قايناقلاردان معلومدور.(16(
هؤرموزون باش كومانداني بهرام چوبينين ميلادين 588 ـ جي ايلينده خراساندا گوي تورك خاقاني جولوباغايا قارشي آپارديغي محاربهده دؤيوشن اوردو ايچريسنده قحطان و موعد عربلري ده وارايدي (17(
اسلاميتدن اول كي جاهليت دؤورو شاعيرلرينين اثرلرينده توركلردن بحث ائديلمهسي عربلرلر توركلرين قديم علاقهلره مالك اولماسيني ثبوت ائدير. بو دؤور شاعيرلريندن NabigatUzzibiani ( اولوم : 604 . م ) حارث ابن نعمان ـ لغسانينين اؤلومونه حصر ائتدييي قصيده ده بئله دئيير:
تعود اله غسان يرجون اوبه
و ترك ورهط الاعجميين وكابـل (18)
(غسانيلر، بير دسته تورك، بيردسته فارسي و كابللي اوتورب اونون حالينا آجي ييرلار ) جاهليت دؤورونون گؤركملي شاعيرليريندن الاعشا (اولوم : 629. م ) اطرافيندا توركلر و كابلليلرين بولوندوقلاري مجلسلرده شراب ايچدييني بئله خاطيرلايير:
لقد شربت الخمر ترك- في حولنا ترك و كابل
(اتوركلر و كابللي لر اطرافيميزدا قاچديغي واخت، من شراب ايچيرديم).
حضرت محمد پيغمبرين عيسي ابوطالبين (اؤلوم : 619. م ) قصيدهسيندن وئريلين آشاغيداكي بيت جاهليت دؤورونده عربلرله توركلرين حياتين مختلف ساحهلرينده علاقهلري اولدوغونا گؤزل ثبوت دور:
يطاع بنا العدي وود والوتسا تسدبنا ابواب ترك و كابل (20)
(دوشمنلريميز مكهني بوراخماميزي، تورك، كابل قاپيلارينيندا اوزوموزه باغلانماسيني ايسترديلر)
جاهليت دوورونه عائد آدلاردان بعضيلرينين تورك قبيله و شخص آدلاري اولدوغو معلومدور. لاكن اونلارين عربلرين لئكسيكو گونا نه واخت داخل اولدوقلاري معلوم دئييلدير. بئله آدلاردان بيري ده ‹‹خزر›› سوزودور. عرب لغتلرينده دوزگون اولاراق خزرلرين تورك طايفالاريندان بيري اولدوغو گوستريلير.
ابن منظور اَن قديم عرب لغتي كتاب العين اثرينه استناداً يازير: ( 21 )
الخزر جيل من الناس خزر العيون
( ‹‹خزرلر گوزلري كيچيك و قيپيق اولان بير جماعقدير›› )
يئري گلميشكن قيد ائدككي ، ‹‹احزر العين›› ( كيچيك و قيپيسقگوزلولر ) ايفادهسي حضرت محمد پيغمبرين Huzeyfa دن روايت اولونان بير حدثييندهده ايشلهديلميشدير. (22 )
بو سوزون قديم تورك طايفاسي خزرلرين آدي اولدوغو بللي دير. كيچك و قيپيق گوزلو خزرلري گؤرهن عربلر بو ظاهري علامتلرينه گوره همين طايفانين آديندان ‹‹احزر العين›› ‹‹كيچيك و قيپيق گوزلو›› مركب صفتيني دوزهلتميشلر. عربلرين همين آددان دوزهلتديكلري ‹‹خزر›› كوكونده خزرلرين : ( آدام )، ( خزور ) ‹‹گوجلو، قوتلي، دلي قانلي›› ماراقلي ديركي، ابن منظور ( خزر ) كؤكونون ‹‹قاچماق›› معناسيني بيلديردييني ده قيد ائدير.
عبر ديلينده ( حزع ) ( تحزع ) فعلي ‹‹گزيب دولاشماق››، ‹‹گئري ده قالماق›› ‹‹قبيلهسيندن آيريلماق›› معنالاريندا ايشلهنير. ابن منظور همين كوكدن يارانميش ( خزاعة ) آدلي عرب قبيلهسينين آدينين محض بو جور يارانماسي بارهده بيرييرينه اويوشمايان مختلف روايتلره استنادائدير.
ابن منظور عيني سؤزلري ‹‹قضع›› ( تقضع )، ‹‹داغيلماق››، ‹‹قبيلهسيندن آيريلماق، اوزاقلاشماق›› كوكوندن دوزهلديليشي قبيلهسي حاققيندادا سويلهيير.
سيوطي ‹‹قضاعة›› قبيلهسينين عرب ادبي ديليندهكي ‹‹ي›› سسيني ‹‹ج›› كيمي ائيدييني گؤسترير آناتولو توركجهسيندهكي ‹‹ي›› سسي قازاق و قيرقيز ديللرينده ده ‹‹ج››كيمي اكثر حاللاردا سوزون اولينده، بعضاً اورتاسيندا، يعضاً ده سونوندا تلفظ اولونور : بونلاري نظره آلان بعضي متخصيصلر همين قبيلهلرين ساميلشميشن تورك قبيلهلري اولدوغو ادعاسيني ايرهلي سورورلر. (24 )
بئله بير فيكير موجوددوركي، باشقا خالقلاردا اولدوغو كيمي بير چوخ تورك قبيلهلرينينده آدي اونالارين كئچيردييي حيات طرزي ايله علاقهداردير، مقايسه اوچوق :
قاجار ( قاج، كوكو )، كازاك ( كاز، قاچماق، قورتولماق، يانيلماق ) توركمن ديلينده ‹‹كئزئك››
( كزَن، دولاشان، كؤچري ) دئمكدير ( كئزكوكو ). همين فورمانين قالينلاشماسي نتيجهسينده ‹‹كاز›› كؤكو مئيدانا گلميشدير. ‹‹كازار›› ( حزر ) طايفاسينتن آدي دا ‹‹كاز›› كؤكوندن يارانمشيدير. ( 25 )
بئلهليكله يوخاريداكي تورك طايفا و خالقلارينين آدلارينين ايلك باخشيدا كؤچريليك مفهومو ايله علاقهدار اولماسي گؤز قاباغيندا دير.
مشهور چئخ عاليمي ف . قروزني ( كازاك، قيرغيز، كزاخيستان ) آدلارينين لاپ قديملردن خزر دنيزي اطرافيندا مسكون اولان كاسلارين آدي ايله باغلي اولدوغونو گوسترير او، ‹‹كاز›› كؤكوندن يارانميشدير ‹‹كزهن››، ‹‹دربه در››، ‹‹دولاشان››، معنالاريني وئرهن، لاكن تورك ديللرينده عمومي ائيتمولوژياسي بللي اولمايان بو سوزون اصلينده قبيلهنين حيات طرزي ايله دئييل، ائتنيك بير منشا له علاقهدار اولدوغونو قيد ائدير. ( 26 )
بيز ف ، قروزنينين يوخاريداكي فيكريله راضيلاشاراق يالنيز اونو علاوه ائتمك ايستهييريك كي، ايلك باخشيدا ‹‹كزمك››، ‹‹دولاشماق›› مفهومونو بيلديرن همين سوز منشا اعتباريله تورك توتئملريندن بيرينين آديله باغليدير.اورتاعصرعرب منبعلرينده عرب قبيلهلرينين بعضيلرينين تورك منشالي اولدوغودا قيد ائديلير.ابن منظور مشهور مصر گراماتيكي كوزا النمله استناداً عرب قبيلهسي حساب ائديلن دئيلميين توركلر اولدوغونو بيلديرير. شمس الدين سامي دا دئيلمين قديمدن بري توركلرله سكون اولدوغونو يازير. (27)
گوروندويو كيمي، عربلرله توركلر آراسينداكي علاقهلرين تاريخي چوخ قديمدير بو علاقهلرسامي ـ تورك فونوندا گوتورولسه، اونلارين داها قديملره گئديب چيخماسي بللي اولار.
تاريخي قايناقلاردان بلليديركي، سام طايفالاري اؤن آسيايا گلمدن چوخ اول همين رئگيون شومئرلر و اورتا آسيادان گلن قبيله و طايفالارلا مسكون ايدي. زاگروس داغلاريندان آناتولونون ايچريلرينه، ليوان فلسطين دولايلارينا قدر ياييلميش اؤن شومئرلردن ( پروتو شومئرلر ) سونرا بورايا شومئرلر گلميش، آشاغي مئسوپوتامييادا مسكن سالميشديلار. ساميلر هله عربستان ياريم آداسيندا ياشارديقلاردي زامان ( ميلاددان 4 مين ايل اول ) اون آسيااورتا آسيادان گلميش مختلف آدلي مدني خالقلارلا دولو ايدي. (28)
تيپولوژي باخيمدان اقتصادي (Aqqliutinativ ) ديللره منسوب اولان شومئر ديليله اورال ـ آلتاي ديل گروپو آراسيندا باغليليق، خصوصيله لئكسيك ياخينليق اولدوغو بير چوخ متخصصلر طرفيندن آرتيق اعتراف ائديلميشدير. ( 29)
ائراميزدان اول اوچ مين ايليين اوللرينده سامي ـ اكاد قبيلهلري مسئوپوتوميا گلميش، اوچ مين ايليين اورتاريندا شومئرلري مئسوپوتوميانين جنوبونا سيخيشديرميشلار. مئسوپوتوميانين اهاليسي اوچ مين ايليين اورتالاريندا شومئرلر و آكادلارين قاريشغيدن عبارت اولموشدور. شومئلر ائراميزدان اول ايكينجي مين ايلليين آخيرلاريندا بابليلرين آسيميلاسياسينااوغرامشلادير. اورنالارين مدنيلترينين ايزلري سوريهده، فلسطينده، حتي هند چايينين واديلرينده بئله قالميشدير. ( 30 )
سام طايفالاري شومئرلري مغلوب ائديب مئسوپوتوميادا اوز حاكميتلرييني برقرار ائتديكدن سونرا اقتصادي و مدني باخميدان چوخ انكشاف ائتميش شومئرلرين بويوك تاثرينه معروض قالميشلار.
بو ثاثير اوزونو اجتماعي ـ اقتصادي حياتين بوتون ساحهلرينده، خصوصيله مدنيت ساحهسينده بروزه وئريردي. ساميلر مئسوپوتامييادا و سوريهده مسكون اولدوقلاري زامان شومئرلرين و بورادا ياشايان ديگر خالقلارين مدنيتني اخذ ائميش، لاكن سايجا اوستونلوك تشكيل ائيديكللريندن و اقتصادي ـ سياسي حاكميت الرينده الدوقالاريندان همين خالقلاري تدريجله ساميلشديرميشلر. ديگر طرفدن شومئرلرين و اورتا آسيادان گلميش بو خالقلارين بير قسي مئسوپوتوميياني ترك ائدهركن عربستانين ايچريلرينه دوغرو حركت ائمتيش، اورادااوزلرينه يورد سالميش، زامان گئجيكديكجه قوتلي آسيميلاسيا نتيجهسينده ساميلشمشلر. بو خالقلارين ديللري سامي ديللرينه لئكسيك ـ گراماتيك باخيمدان تاثير گوسترميش ( آكادا ديلينده شومئر ديلينين تاثيري نتيجهسينده باشقا سامي ديللريله مقايسهده فعلي جملهده خبرين يئرينين داها سر بست اولماسي و ساير )، اونلاردان سامي ديللرينه بير چوخ سوزلر كئچميشدير. طبيعيديركي، بو اجنبي سوزلر عيني زاماندا غير مستقيم شكليده، يعني بير سامي ديليندن باشقاسينا دا كئچه بيلير ـ عصرلر كئچديكجه ساميلشميش بوسوزلرين عرب و باشقا سامي ديللرينه كئچمهسي محض همين واختلار دا باش وئرمشدير.
تصادفي دئيليدير كي متخصصلر شمالي عرب ديلينين بيزه گليب چاتميشي اَن قديم يازيلايندا ـ Lihyan / ( I-I ميلادي عصرلر )، Fafa ( 106 . م )، Annemare ( 328 . م ) Zebel ( 512 .م ) و Harram ( 568 . م ) كيتابلاريندا بئله اجنبي تاثيرين مشاهده اولوندوغونو قيد ائديرلر. (31 )
محض بونا گورهده اسلاميتدن اول، هابئله قرآندا ايشلهنن تورك سوزلرينين عرب و باشقا سامي ديللري طرفيندن اخذ ائديلمهسي تاريخيني چوخ قديملره يعني سامي ـ شومئر، داها سونرالار ايسه عرب ـ تورك تماسي و علاقهلري دؤورونه عايد ائمتك لازيمدير.
‹‹ ايضـا حلار و ادبيــات ››
1ـ الجواليقي ، المعرب من اكللام الاعجمي ، ليبزيك ، 1867 ، السيوطي ، المزهر، ج ، 2 ، القاهره 1325 ، السيوطي ، الاتقان ، ج 10
2 ـ شهاب الدين احمد الخفاجي ، كتاب شفاء الغيل فيما في كلام العرب من الدخيل القاهره
3 ـ الجواليقي ، المعرب من الكلام الاعجمي ، ص 107
4 ـ السيوطي ، الاتقان ،ج ( ) ، ص 107 ،شهاب الدين احمد الخفاجي ، كتاب شفاء الغيل ، ص 161 .
5 ـ فخرالدين الرازي ، التفسير الكبير ، شرح سوره النباء.
6 ـ ابن الاثير ، النهاية ، القاهره ج ( ) ، ص 326 .
7 ـ ابن منظور ، لسان العرب ، القاهره ، ماده غسل .
8 ـ محمود كاشغري . ديوان اللغات الترك . استامبول ، 1333 ، ج 10 ص 314
9 ـ احتمال كي غسا ( ايـ ) قافعليينن بيرينجي اوچ معناسي عرب ديلينين اوزونه مخصوص ‹‹ غ س ق ›› كؤكو ايله علاقهداردير . سونونجوا يكي معنا ايسه تورك منشألي كؤكدن دوزهلميش فعلله باغليدير .
10 ـ لردهدير سوزون اولينده سسلي نين دوشمه سي عرب ديلينده تئز- تئز باش وئره ن فونئيتك حادثه لردندير
11 ـ بوكيچيك مقالهده عرب ديلينده سس عوضلنمهلريندن و آلينما سوزلرين عرب ديليلنده نه جور فونئتيك دييشيكليكلر ، اوغردايغيندان دانشيماق امكان خارجينده ‹‹ يالنيز اونو نظره چاتديرماق ايستهييرككي ، تورك ديليندن كئچن سوزلرين اولينده كي‹‹ ت ›› سس سيزي عرب ديليينده چوخ واخت ائمفاتيك ‹‹ ب ›› ايله عوض اولونور . عرب ادبي ديليندهكي همين ائمفاتيك سسسيز ايسه مالتادا و شرقي تونس لهجه لرينده عادي ‹‹ ت ›› كيمي تلفظ اولونور . باخ : Vaim HqimOnat Arapcaninturk Dilibekurulusu Istanbul.1944. S.189
12 ـ حمد فارس شدياق ، الجاسوس علي القاموس ، القاهره : ص 213
13 ـ Naim Haqim Onat گوسترلين اثري . ص 181.
14 ـ ابن منظور ، لسان العرب ، ج .12 ، ص 217
15 ـ الشعالبي ، الغزر ، القاهره ، ص 167.
16 ـ السعودي ، مروج الذهب ، ص 236
17 ـ شعراء النصرفة ، بيروت ، ج 20 ، ص 703.
18 ـ شعراء النصرنية ، ج 30 ، ص 386
19 ـ طلبة الطالب ، استانبول ، 1327 ، ص 5.
20 ـ N.H.Ont گوسترلين اثري ، ص 20
21 ـN.H.Ont گوسترلين اثري ، ص 20 ( بو ـ البته ـ مختلف سيستم لي ديللردهكي سس اويغونلوقلارينين ماهيتينه وارمادان ائخئماتيك نتيجهيه گلمكدير .(ي ـ ج ) تورك ديللري نين اوزونه مخصوص قديم حادثه دير.)
22 ـA. Hont oglalo. Maggars ag Kilakulasa. Budopeste/1930
23 ـ .Hroaohy . Die Aelteste Geschichtevoz dezasiens. Ruy 1940
24 ـ شمس الدين سامي ، قاموس الاعلام ،ج 53 استانبول ، 1891 ص 2215
25 ـ Kiny . Ahistory of Sumer aned Akkad . P.341
26 ـ H. do Borentonton Liargineclonguss . Pris > 193236
27 ـ
28 ـ N.H.Onat گوسترلين اثري ، ص 29
نظرات شما عزیزان: